Wierzba biała

Do drzew najczęściej rosnących nad brzegami rzek, stawów czy po prostu na podmokłych łąkach należą wierzby. W naszym kraju możemy spotkać kilkanaście gatunków jednak najbardziej pospolita jest wierzba biała. Występuje powszechnie niemal na całym terytorium Polski i stanowi nieodłączny element wiejskiego krajobrazu.

Występowanie i siedlisko

Wierzba biała, zwana też pospolitą (Salix alba) należy do rodziny wierzbowatych (Salicaceae). Naturalnie występuje w Europie (poza terytorium Szkocji, Irlandii i Skandynawii), w Azji i części Afryki (między innymi w Maroko i Algierii). Jak wspomniano preferuje obszary podmokłe, leżące z pobliżu wody – zarówno dużych zbiorników jak i małych cieków wodnych i rowów. Wchodzi wraz z topolami w skład lasów łęgowych. Najwyższe stanowiska wierzby znajdują się na mniej więcej 800 metrach nad poziomem morza.

Wygląd

Najwyższe osobniki osiągają nawet trzydzieści metrów. Wierzba biała o typowym pokroju charakteryzuje się rozłożystą, szeroką koroną, stosunkowo krótkim pniem, często pochylonym. Z uwagi na miękkie drewno u starych osobników dość często można zaobserwować dziuple. Warto dodać, że na obszarach wiejskich dość powszechne było ogławianie drzew tego gatunku. W efekcie otrzymywano gruby pień, od którego odchodziły młode, cienkie pędy. Jeszcze kilkanaście lat temu był to typowy obrazem z polskiej wsi, obecnie niewiele drzew jest corocznie przycinanych w ten sposób. Pień u starszych drzew pokryty jest spękaną, szarą korą. Młodsze pędy są cienkie, szarawe i lekko owłosione.

Liście wierzby pospolitej mają kształt lancetowaty, osiągają około osiem centymetrów długości. Wiosną są obustronnie owłosione, z czasem jedynie dolna strona pokryta jest włoskami. Góra blaszki liściowej cechuje się ciemnozieloną barwą, dola jest srebrzysta.

Wierzba należy do roślin dwupiennych. Jej kwiatostany nazywane są powszechnie baziami, albo kotkami i uznawane są za jeden ze zwiastunów wiosny (kwitnienie trwa od marca do kwietnia). Mają barwę zielonkawo – żółtą. Kwiaty zapylane są przez owady.

Owocem jest owłosiona torebka, w której znajdują się drobniutkie nasiona. Są lekkie, w związku z czym przenoszone przez wiatr na bardzo duże odległości.

Zastosowanie wierzy pospolitej

Wierzba jest cennym surowcem zielarskim. Wykorzystuje się między innymi korę młodych drzew. Wysuszona ma silne działanie przeciwzapalne, ściągające a także przeciwgorączkowe. Stosowana jest przy bólach reumatycznych, miażdżycy, przeziębieniach. Dawniej wykorzystywano ją również jako środek uspokajający i przyspieszający zasypianie. Drewno z uwagi na swoja miękkość nie znalazło zastosowania w meblarstwie, wykorzystywane jest jako materiał opałowy.

Z uwagi na szybki wzrost i niezbyt duże wymagania sadzona jest na terenach wymagających rekultywacji, a także do umacniania brzegów rzek i zbiorników wodnych. Znalazła zastosowanie również jako roślina usuwająca nadmiar wody z gleby – na bagnach i podmokłych łąkach. Oczywiście cieszy się też sporym zainteresowaniem wśród ogrodników. Doskonale nadaje się do sadzenia w parkach, nad brzegami zbiorników wodnych, a także do zadrzewiania terenów podmokłych. W wyniku hodowli powstało też sporo ciekawych odmian. Warto zwrócić uwagę chociażby na odmianę ‘Chermesina’. Jest ona szczególnie ozdobna w zimie, kiedy większość drzew liściastych nie wygląda ciekawie. W przeciwieństwie do nich omawiana odmiana może poszczycić się intensywnie pomarańczowymi pędami. Wygląda doskonale zarówno jako pojedyncze drzewko jak i posadzona w gęstym szpalerze. Kolejną dobrze znaną ogrodnikom odmianą jest ‘Tristis’. Cechuje ją bardzo szeroka korona i gruby, niewysoki pień. U starszych okazów pędy przewieszają się, w związku z tym jest chętnie sadzona jako soliter. Z tego też względu bywa nazywana wierzba płaczącą.

Wierzba w kulturze i wierzeniach

Wzmianki o wierzbie można znaleźć już w Biblii. Również w Talmudzie wymieniana jest jako jeden z gatunków drzewa, z którego Żydzi mogą robić bukiety noszone podczas święta Sukkot. W polskiej kulturze ludowej utożsamiana była z diabelskim drzewem i podziemnym bogiem Welesem. Wierzono również, że w jej gałęziach swój dom mają złe moce, a w suchych konarach mieszkają diabły. Niemniej można doszukać się przekazów, że w delikatnych wierzbowych gałązkach mieszkały rusałki.

Nie sposób też nie wspomnieć o tym, że wierzbowe gałązki były podstawowym budulcem mioteł, na jakich latały czarownice.

Jeszcze do niedawna na wsiach kultywowany był zwyczaj smagania wierzbowymi witkami panienek w poniedziałek Wielkanocny. Co ciekawe istniała też tradycja, że dziewczęta smagały kawalerów w Niedzielę Palmową – określaną wtedy jako Wierzbowa.

Wielokrotnie wierzba przywoływana jest też w ludowych przysłowiach i utworach literacki z różnych epok.

Wierzba biała w Dolinie Baryczy

Przemierzając podmokłe tereny nad Baryczą można zaobserwować sporo wierzb, są one jednym z bardziej charakterystycznych gatunków drzew dla tego rejonu. Poza dziwko rosnącymi drzewami spotkamy je także na miedzach, czasami jeszcze w przycinanej, ogłowionej formie.