Olsza czarna

W Dolinie Baryczy znajdziemy bardzo wiele podmokłych terenów, porośniętych charakterystycznymi roślinami – turzycami, trzciną, sitowiem, wierzbami i oczywiście olszami. Te ostatnie są drzewami, które najczęściej porastają tego typu obszary i tworzą olsy oraz lasy łęgowe. Można je uznać za jeden z gatunków drzew bezsprzecznie kojarzący się z Parkiem Krajobrazowym Doliny Baryczy. Pomimo, że nie wytwarzają pięknych kwiatów, czy specjalnie dekoracyjnych liści to jednak zachwycają pokrojem i wśród gęstych mgieł nad mokradłami wyglądają naprawdę zjawiskowo.

Występowanie i siedlisko

Olszę czarną znajdziemy w niemal każdym zakątku Europy, ponadto porasta wilgotne tereny w części Azji i północno-zachodnich rejonach Afryki. Uznawana jest za drzewo wybitnie higrolubne – spotkamy ją na brzegach rzek i stojących zbiorników wodnych, na mokradłach i bagnach, czyli na terenach z wysokim poziomem wody gruntowej. Najwyższe olsze w Europie rosną w Puszczy Białowieskiej. Drzewo o największym obwodzie znajduje się w zachodniopomorskiej miejscowości Wąsocz – jej obwód to niemal 5 metrów.

Jak rozpoznać olszę czarną?

Olsza czarna (Alnus glutnosa) należy do rodziny brzozowatych (Betulaceae). Dorosłe osobniki osiągają nawet czterdzieści metrów wysokości i cechują się ładnym, rozłożystym, stożkowatym pokrojem. Z uwagi na łatwość w tworzeniu odrostów od korzeni często możemy obserwować charakterystyczne kępy złożone z olszy.

System korzeniowy jest głęboki, może sięgać nawet do czterech metrów, co w parze z licznymi odrostami korzeniowymi sprawia, że drzewa nie przewracają się na grząskim i podmokłym terenie, na którym często rosną. Warto zaznaczyć, że korzenie olszy wchodzą w symbiozę z bakteriami azotowymi.

Pień starszych osobników zazwyczaj jest równy, pokryty prawie czarną, popękaną korą. Na młodych pędach widać jaśniejsze przetchlinki.

Liście mają dość zróżnicowaną wielkość: długość waha się między 4 a 10 centymetrów, a szerokość między 3 a 7 centymetra. Mają kształt odwrotnie jajowaty z charakterystycznie wyciętym wierzchołkiem. Brzegi blaszki liściowej są faliste, podwójnie piłkowane. Górna strona liścia jest intensywnie błyszcząca, dolna pokryta kępkami włosków w katach nerwów. Liście na gałązce ułożone są skrętolegle. Nie przebarwiają się w okresie jesiennym i opadają stosunkowo późno – nawet w listopadzie.

Ciekawostką są kwiaty, zebrane w kotki. Pojawiają się na drzewach bardzo wcześnie, bo już przed zimą, do wiosny mają kolor czerwony, następnie przebarwiają się na zielono. Na jednym drzewie występują kotki męskie (dłuższe, intensywnie pylące – pyłek ma właściwości silnie alergiczne) oraz kotki żeńskie (mniejsze, zebrane po 3-5 sztuk w pęczku). Te drugie po okresie kwitnienia drewnieją – wyglądają na drzewach jak malutkie szyszki drzew iglastych.

Owocem u olszy jest oskrzydlony orzeszek o brunatnej barwie. Co ciekawe osobniki rosnące pojedynczo zaczynają owocować już wieku około dziesięciu lat natomiast olsze czarne, które rosną w kępach owocują od dziesięciu do nawet dwudziestu lat później.

Drewno

Olsza czarna ma bardzo ciekawe właściwości drewna. Jest ono lekkie, miękkie i na powietrzu nie cechują się nadzwyczajną trwałością. Sytuacja zmienia się diametralnie, gdy drewno jest w wodzie – olsza nabiera wtedy niezwykłej trwałości. Wykorzystywano to między innymi przy produkcji młynów wodnych czy mostów. Obecnie drewno olszy ma zastosowanie w budowie łodzi i jachtów.

Wykorzystanie

Poza wykorzystaniem drewna olsze znajdują również zastosowanie w garbarstwie a także są surowcem zielarskim. Preparaty z tego gatunku służą do produkcji medykamentów na oparzenia i na trudno gojące się rany. Okłady stosuje się ponadto na różnego rodzaju zapalenia stawów, mięśni czy nerwów.

Oczywiście z uwagi na regularny pokrój i ozdobne „szyszeczki” olsze czarne są często sadzone jako rośliny ozdobne, szczególnie w nasadzeniach krajobrazowych, w parkach, nad brzegami zbiorników wodnych. Co więcej jest wiele odmian ozdobnych między innymi o liściach postrzępionych: ‘Laciniata’, ‘Incisa’, ‘Imperialis’, o liściach wybarwionych na żółto: ‘Aurea’, czy piramidalnym pokroju: ‘Pyramidalis’.

Olsza czarna w wierzeniach

Przedstawiciele tego gatunku pojawiają się w wielu wierzeniach ludowych. Słowianie uważali ją za roślinę magiczną. Z uwagi na mokre środowisko, w którym rośnie kojarzono ją z duchami a nawet demonami wodnymi. Zakładano ponadto, że przebywanie w pobliżu olszy polepsza zdolność jasnowidzenia. Co ciekawe olsza pojawia się również w mitologii ludów nordyckich – według ich wierzeń pierwsza kobieta została stworzona właśnie z pnia tego drzewa.

Olsze czarne w Dolinie Baryczy

Olsy porastające Dolinę Baryczy są jednymi z najtrudniej dostępnych miejsc w tym rejonie. Warto jednak odwiedzić rezerwat przyrody ‘Olszyny Niezgodzkie’, położony niedaleko wsi Niezgoda. Obejmuje on las olszowy w zasięgu rzeki Ługi. Najstarsze drzewa, które tam rosną mają około sto lat. Także naprawdę warto odpowiednio się przygotować i wybrać się na wycieczkę, nawet jeśli nie dotrzemy do samego serca lasu to z pewnością wrażenia będą niezapomniane.