Leszczyna pospolita

Na działkach rekreacyjnych, w sadach czy przy domowych ogrodach coraz częściej uprawiamy orzechy włoskie. Tymczasem coraz rzadziej spotykamy krzewy leszczyny. A jest to spory błąd, ponieważ jej orzeszki są bardzo smaczne, zdrowe i można je wykorzystać w najróżniejsze sposoby a z uwagi na niewygórowane wymagania jest prosta w uprawie. W środowisku naturalny bardzo łatwo ją spotkać w wielu miejscach w Polsce.

Występowanie i siedlisko

Leszczyna pospolita (Corylus avellana) należy do rodziny brzozowatych. Bez trudu spotkamy ją w niemal całej Europie a także w Azji Mniejszej. W naszym kraju jest pospolita zarówno na terenach nizinnych, wyżynnych jak w górach (granica jej występowania to około 1300 metrów nad poziomem morza). Jak wcześniej wspomniano nie ma wygórowanych wymagań. Źle rośnie jedynie na glebach wilgotnych. Spotkamy ją w lasach liściastych, na ugorach, miedzach śródpolnych czy na skarpach. Zdarza się, że wyrasta na zaniedbanych i porzuconych terenach w miastach. Preferuje stanowiska o wysokim stopniu nasłonecznienia, ale radzi sobie też w półcieniu, przy czym w tych warunkach zawiązuje mniej owoców.

Morfologia leszczyny pospolitej

Leszczyna jest dużym krzewem osiągającym zazwyczaj około pięciu metrów wysokości. Wytwarza gęstą koronę, wyrastającą z kilku lub kilkunastu wzniesionych pni. W zależności od tego, czy rośnie jako soliter czy w grupie jej pokrój może się nieznacznie różnić. Kora krzewów jest gładka, o barwie szarej z wyraźnie widocznymi poziomymi kreskami. Najmłodsze pędy są czerwonawe i owłosione (z czasem owłosienie zanika, a starsze gałęzie są zupełnie nagie). Liście są ułożone na pędach skrętolegle. Pojedyncza blaszka liściowa dochodzi do dziesięciu centymetrów. Jej brzeg jest podwójnie piłkowany, koniec mocno zaostrzony, natomiast podstawa blaszki liściowej, przy ogony sercowato wcięta. Wiosną młode liście są owłosione. W pełni okresu wegetacji górna strona blaszki liściowej jest intensywnie zielona, matowa, natomiast jesienią liście przebarwiają się na żółto.

Leszczyna jest jednym z najwcześniej kwitnących krzewów w naszym kraju. Już w lutym można zaobserwować intensywnie wydzielający się pyłek. Na jednym krzewie występują zarówno kwiaty żeńskie (widoczne jedynie jako czerwone znamiona, na krótkopędach) oraz męskie (długie kotki, zebrane w grupach po dwie-cztery sztuki). Owocem leszczyny jest oczywiście orzech. Jest on jednonasienny i bezbielmowy. Skorupki są kolory brązowego (jej kształt jest dość zmienny i zależy od odmiany). I mają widoczną, jaśniejszą tarczkę, która jest pozostałością po okrywającej orzeszek okrywie nasiennej. Owoce dojrzewają we wrześniu i październiku. Stanowią pokarm wielu ptaków i ssaków.

Zastosowanie leszczyny pospolitej

Oczywiście podstawowym zastosowaniem leszczyny pospolitej jest uprawa. Wyselekcjonowano szereg odmian o dobrych walorach produkcyjnych. Najczęściej uprawiane są tak zwane Zellerówki pochodzące od podgatunku – leszczyny pontyjskiej. Owoce wykorzystuje się również w przemyśle kosmetycznym, farmaceutycznym czy farbierskim. Kolejnym ważnym aspektem przy analizowaniu zastosowania leszczyny pospolitej jest jej funkcja ozdobna. W uprawie jest wiele ciekawych i godnych polecenia odmian o dużych walorach dekorazyjnych. Warto zwrócić uwagę na odmiany: ‘Aurea’ (cechuje się jasnymi, żółtawymi liśćmi i pędami), ‘Fusco-rubra’ (w przeciwieństwie do poprzedniej odmiany jej liście są purpurowe, następnie przebarwiają się na ciemnozielone), ‘Contorta’ (często sadzona w małych ogrodach, ma niezwykle ozdobne poskręcane pędy i pofalowane blaszki liściowe), ‘Heterophylla’ (odmiana o liściach strzępiasto powcinanych, rzadko spotyka – kolekcjonerska). Wśród odmian o dużej plenności warto zwrócić uwagę na: ‘Olbrzymi z Halle’ czy ‘Barceloński’.

Z uwagi na swoją dużą miękkość drewno nie jest wykorzystywane produkcyjnie w stolarstwie. Znalazło jednak zastosowanie do produkcji węgla rysunkowego. Niegdyś chętnie wytwarzano z leszczyny wędki, laski i faszynę.

Symbolika i wierzenie

Leszczyna pospolita uznawana jest za symbol obfitości. Wierzono, że krzewy z tego gatunku mają opiekuńczą moc – chronią od ognia i chorób. Wraz z nadejściem wiosny kwitnące gałązki wtyka w drzwi, aby przywoływało do domostwa dobro. Różdżki z leszczyny służyły do wykrywania pokładów złota i zakopanych skarbów. Same orzechy laskowe stanowiły symbol miłości, płodności a także mądrości. W religii chrześcijańskiej to ten krzew stał się chronieniem dla Maryi uciekającej z Jezusem przed żołnierzami Heroda.

Leszczyna w Dolinie Baryczy

W lasach i zaroślach śródpolnych w Dolinie Baryczy bez problemów odnajdziemy krzewy leszczyny. Szczególnie na stanowiskach bardziej suchych i słonecznych. Nieco trudniej dostrzec przedstawicieli tego gatunku w pobliżu zbiorników wodnych, niemniej zdarza się, że krzewy rosną nad brzegami stawów czy cieków wodnych. Stanowi ona cenne siedlisko życia dla mniejszych zwierząt i ptaków, a w okresie owocowania jest miejscem bytowania wielu organizmów, gdyż dostarcza znaczną ilość wartościowego pokarmu.