Klon jawor

Na terenie Polski możemy zaobserwować kilka gatunków klonów. Najczęściej są to klon pospolity, klon jawor, dość często – szczególnie na terenach ruderalnych spotkamy klon jesionolistny. A w ogrodach przydomowych czy kolekcjach roślin ozdobnych spotkamy chociażby klona cukrowego, Dawida czy japońskiego (wiele spośród nich zupełnie nie przypomina znanych nam gatunków). W Dolinie Baryczy najczęściej spotkamy nasze gatunki rodzime, a szczególną uwagę warto zwrócić na klona jawora. Dość często podczas spacerów nie zwracamy na niego uwagi. Pomimo, że charakteryzuje się znacznym wzrostem, ciekawą korą i ozdobnym ulistnieniem.

Występowanie i siedlisko

Klon jawor (Acer pseudoplatanus) należy do rodziny mydleńcowatych (Sapinadaceae). Naturalnie występuje w środkowej części kontynentu europejskiego, na Kaukazie (północna część), w inne rejony globu został zawleczony (przedstawicieli gatunku zaobserwujemy nawet w Australii, Nowej Zelandii, Ameryce Południowej), bądź znalazł się tam w wyniku naturalnej sukcesji. Jawora znajdziemy przede wszystkim na terenach położonych pomiędzy wysokością pięćset a tysiąc pięćset metrów nad poziomem morza. Rośnie zazwyczaj na glebach głębokich, o znacznej wilgotności. Dość często zajmuje stanowiska z jodłą i bukiem, tworząc rozległe kompleksy leśne między innymi w Karpatach i Sudetach – są to typowe zbiorowiska roślinne dla tych regionów.

Wygląd

Bez wątpienia klon jawor jest drzewem o ciekawym, zwracającym uwagę wyglądzie. Szczególnie okazy, które mają dużo miejsca do wzrostu a co za tym idzie osiągają znaczne rozmiary. Największe drzewa z tego gatunku dorastają nawet do czterdziestu metrów. Tworzą bardzo szeroką koronę, osadzoną na długim, prostym pniu. Jest on pokryty szarą, mocno łuszczącą się korą (młode osobniki mają korę gładką, o jednolitej barwie). Najmłodsze pędy są zielonkawe, a starsze gałęzie mogą przyjmować barwę lekko czerwonawą.

Bardzo dekoracyjne są liście jawora. Przeciętnie mają wielkość pomiędzy 8 a 16 centymetrów. Z kształtu okrągłe, z pięcioma głęboko wciętymi klapami. Dobrze wykształcone jest też piłkowanie blaszki liściowej. Górna strona liścia jest matowa, ciemnozielona, natomiast spód przyjmuje barwę szarozieloną. Na głównych nerwach widać niewielkie włoski. Kwiaty pojawiają się w maju, zaraz po rozwinięciu liści. Są żółtawe i zebrane w wiechy. Uznawane są za cenne rośliny miododajne. Owocem klonu pospolitego są orzeszki z dobrze rozwiniętymi skrzydełkami. Dojrzewają we wrześniu oraz październiku.

Zastosowanie

Jak już wspomniano klon jawor jest cenną rośliną miododajną. Niemniej za jego największą wartość należy uznać walory ozdobne. W szkółkach roślin produkowane są liczne odmiany tego drzewa, które doskonale nadają się zarówno do dużych i małych ogrodów przydomowych, parków, terenów zieleni miejskiej. Do najczęściej spotykanych odmian zaliczymy: ‘Brilliantissimum’ o niewielkich rozmiarach o niezwykle dekoracyjnych liściach, które wiosną cechują się intensywnym pomarańczowo-żółtym kolorem. Ciekawa ze względu na kolor liście jest też odmiana ‘Leopoldii’ o zielonych, biało nakrapianych liściach, czy ‘Nizetti’ o liściach żółto nakrapianych (podobnych odmian jest całkiem sporo). Najlepiej znaną barwną odmianą klona jawora jest bez wątpienia ‘Atropurpureum’ – w okresie wiony i lata liście mają kolor ciemnozielony z wyraźnym czerwonym odcieniem, latem spód staje się bordowy, jesienią liście są niemal czerwone.

Klon jawor w kulturze

Jawor był czczony między innymi przez Persów, Greków i Słowian. Ci pierwsi uznawali, że może uzdrawiać. W związku z tym obsadzano nimi trakty i przedmieścia, aby ustrzec się od złego podczas podróży jak i chronić miasta przed złem, które może się do nich odstać z zewnątrz. Słowianie uważali, że dusza ludzka może zostać magicznie zamieniona w klon a drzewo może być miejscem życia przodków. Stąd też wzbraniano się przed wycinaniem i ranieniem klonów. W późniejszym czasie jawor stał się symbolem zakochanych. Łatwo więc zauważyć, że wierzenia i podania ludowe dotyczące tego drzewa były bardzo odmienne i ewaluowały na przestrzeni wieków. Wiele nazw miejscowości jest bezpośrednio związanych z tym drzewem (najprościej przytoczyć chociażby Jawor).

Ochrona

Z uwagi na dość powszechne występowanie klon jawor nie podlega ochronie prawnej. Niemniej w kraju można spotkać okazy o pomnikowym rozmiarach oraz szczególnie cenne – przykładem może być warszawski klon Maria, posadzony przez Marię Skłodowską-Curie.

Klon jawor w Dolinie Baryczy

W obrębie Doliny Baryczy z całą pewnością dostrzeżemy klony jawory. Zarówno drzewa rosnące naturalnie, w zbiorowiskach leśnych jak i posadzone przez człowieka. Odmiany ozdobne odnajdziemy w starych założeniach parkowych, przy dworkach i wiekowych domach. Warto propagować sadzenie jaworów – w odróżnieniu chociażby od platanów są one naszymi rodzimymi drzewami. A charakteryzują się stosunkowo niewielkimi wymaganiami siedliskowymi, co więcej osiągają znaczne rozmiary, mają ładny symetryczny pokrój a odmiany mogą poszczycić się ciekawym wybarwieniem liści.