Grzybienie białe

W Dolinie Baryczy bezsprzecznie króluje woda – sama rzeka i położone w tym rejonie Stawy Milickie sprawiają, że roślinności wodna oraz strefy przybrzeżnej obfituje w bogactwo gatunków. Przemierzając te tereny będziemy mieć okazję podziwiać grążele żółte, grzybieńczyki wodne czy bobrki trójlistkowe. Jednak bezsprzecznie króluje tam grzybień biały. Roślina o dużych, intensywnie zielonych liściach i niezwykle dekoracyjnych kwiatach, które są ozdobą każdego zbiornika.

Występowanie i siedlisko grzybienia białego

Przedstawicieli tego gatunku znajdziemy w prawie każdym zakątku Europy, na Bliskim Wschodzie, Kaukazie, w Afryce Północnej i na wyspach śródziemnomorskich. Z uwagi na swoje cechy dekoracyjne został przewieziony nawet do Nowej Zelandii i Australii. W naszym kraju grzybień biały jest pospolicie spotykany przede wszystkim na obszarach niżowych, dużo rzadziej spotkamy go w zbiornikach wodnych w wyżej położonych rejonach – najwyższe stanowisko znajduje się w Kotlinie Orawsko-Nowatarskiej.

Grzybienie preferują wody stojące, lub wolno płynące, płytkie, których głębokość nie przekracza dwóch metrów. Co więcej pojawienie się dużej ilości przedstawicieli tego gatunku w zbiorniku wodnym świadczy o jego stopniowym spłycaniu – grzybienie produkują ogromne ilości biomasy. Uznaje się go (wraz z rdestnicą pływającą i grążelem żółtym) za gatunek charakterystyczny dla zbiorników zamulonych o dużej zasobności chemicznej.

Jak rozpoznać grzybienie białe?

Grzybienie białe (Nymphaea alba), nazywane są też nenufarami, lub liliami wodnymi, należą do rodziny grzybieniowatych (Nymphaeaceae). Są to rośliny kłączowe o liściach i kwiatach unoszących się na powierzchni wody. Z uwagi na to długość ogonków liściowych może dochodzić nawet do 2,5 metra. Blaszka liściowa pływa dzięki obecności komór powietrznych oraz śluzu (stanowi on dodatkową barierę ochronną przed przesuszeniem). Same liście są okrągłe z wyraźnym wcięciem u nasady ogonka liściowego. Górna powierzchnia blaszki liściowej jest skórzasta, zielona, natomiast dolna lekko fioletowa.

Kłącza znajdujące się pod wodą są grube, walcowatego kształtu, o średnicy około 5 centymetrów. Umożliwiają grzybieniom rozmnażanie wegetatywne. Najbardziej dekoracyjne u grzybieni są oczywiście kwiaty. Białe, u roślin dzikorosnących osiągają średnicę około 12 centymetrów (u odmian ozdobnych nawet do 20 centymetrów) – kwitnienie rozpoczyna się w czerwcu i kończy w październiku. Co ciekawe kwiaty otwierają się tylko w dzień, ich trwałość to zaledwie 3, maksymalnie 4 dni (po przekwitnięciu wciągane są pod wodę). Charakteryzują się delikatnym zapachem.

Wśród odmian uprawnych tego gatunku docenia się przede wszystkim odmiany o barwnych kwiatach – żółtych, różowych a nawet czerwonych. W katalogach znajdziemy również rośliny o fioletowawych liściach, lub o kolorowych plamach.

Owoc dojrzewa pod powierzchnią wody, jest kulisty, zielony i wielonasienny. Gdy dojrzeje odłącza się od szypułki i unosi na powierzchni wody po czym pęka a uwolnione nasiona pływają jeszcze przez jakiś czas po czym zanurzają się na dno zbiornika. Dzięki pokryciu lepką osnówką nasiona przyklejają się do nóg i piór ptaków wodnych a w rezultacie przenoszone są do kolejnych zbiorników wodnych.

Ochrona gatunku

Grzybienie białe podlegają w naszym kraj ochronie częściowej. Niemniej są miejsca, gdzie populacja tego gatunku jest bardziej restrykcyjna. Są to na przykład Karpaty – tam koniecznością stała się ochrona starorzeczy i zachowanie jak najdłuższych odcinków rzek bez regulacji linii brzegowej. Wpływ na ustępowanie tych roślin ze zbiorników wodnych ma między innymi regulacja cieków, osuszanie mokradeł a także postępujące w wielu miejscach zanieczyszczenie.

Wykorzystanie grzybieni

Obecnie grzybienie są jednym z najbardziej pożądanych wodnych gatunków roślin ozdobnych. Powstało wiele odmian barwnych, które chętnie są sadzone w stawach parkowych, czy przydomowych oczkach wodnych. Niemniej grzybienie białe są również surowcem zielarskim. Wyciąg z kwiatów stosuje się nasennie oraz uspokajająco. Kłącza często wchodzą w skład mieszanek do mycia włosów. Niegdyś korzenie wykorzystywano do barwienie na kolor zielony a kłącza na czarno. Według przekazów w czasie I Wojny Światowej używano środków z grzybienia białego w połączeniu z opium do znieczulania rannych podczas operacji.

Grzybienie w kulturze

Z uwagi na walory dekoracyjne grzybienie były doceniane już w czasach faraonów – stanowiły częsty motyw zarówno w architekturze jak i w sztuce. Najbardziej doceniał je jednak Claude Monet. Stworzył serię obrazów Lilie wodne, powstawały one przez 43 lata. W naszej rodzimej kulturze nenufary bezsprzecznie kojarzą się z powieścią Marii Dąbrowskiej „Noce i dnie”.

Lilie wodne w Dolinie Baryczy

Na obszarze Doliny Baryczy grzybienie białe spotkamy w wielu zbiornikach wodnych, zarówno tych płynących jak i w stawach czy oczkach wodnych. Stanowią stały element fotografii osób przemierzających groble nad zbiornikami wodnymi, czy szlaki biegnące wzdłuż rzek.