Dudek

Jak wygląda dudek wie prawie każdy. Już w szkole podstawowej na kartach pierwszych elementarzy możemy zaznajomić się z charakterystycznym wyglądem tego ptaka. W naturze jest to jednak trudniejsze – spotkać dudka „twarzą w twarz” wcale nie jest łatwo. Przy bliższym poznaniu okazuje się, że są to ptaki nie tylko ładne, ale również niezwykle waleczne i o interesującej naturze.

Wygląd

Dudek zwyczajny (Upupa epops) jest średniej wielkości ptakiem, w literaturze długość ciała podawana jest zazwyczaj pomiędzy dwadzieścia pięć a trzydzieści dwa centymetry, rozpiętość skrzydeł w granicach czterdzieści cztery a czterdzieści osiem centymetrów. Przy czym warto nadmienić, że samice są mniejsze od samców.

Wygląd dudków jest bardzo specyficzny. Głowa, szyja oraz przednia część tułowia są pomarańczowe (określane też jako cynamonowe lub rdzawe), skrzydła i tył grzbietu w czarne i białe pasy, podobnie jak ogon. Oczywiście dudek jest najbardziej znany ze swojego czubka. W rzeczywistości jest to grzebień z piór, który ptaki rozkładają w chwilach zagrożenia, podczas godów oraz co ciekawe przy lądowaniu. Pióra w czubie są pomarańczowe ze specyficznymi czarnymi plamami na końcach. Dymorfizm płciowy jest słabo zaznaczony – laik może mieć problem z odróżnieniem samicy od samca, ponieważ różni się ona tylko wielkością i nieco mniej intensywnym ubarwieniem.

Dudki w warunkach naturalnych żyją przeciętnie około dziesięciu lat.

Gdzie można spotkać dudka?

Dudek zwyczajny występuje niemal w całej Europie. Trzeba jednak zaznaczyć, że jest to ptak wędrowny. Do Polski przylatuje w kwietniu i zostaje na terenie naszego kraju do września, lub nawet października. Zamieszkuje przede wszystkim tereny ze starodrzewem – z uwagi na fakt, że najchętniej gniazduje w dziuplach wiekowych drzew. Niemniej wybiera obszary słabo zadrzewione, położone blisko łąk, pastwisk, w dolinach rzecznych, gdzie nie ma problemów ze znalezieniem pokarmu. Stąd też możemy dudki spotkać w Dolinie Baryczy, która doskonale spełnia wszystkie wymagania siedliskowe tych ptaków.

Pożywienie

Dudki w swojej diecie preferują przede wszystkim owady – świerszcze, chrząszcze, szarańcze, pluskwiaki, czy mrówki. Zdarza się jednak, że polują na małe kręgowce jak żaby, w wyjątkowych sytuacjach zjadają nasiona czy owoce. W zdobywaniu pokarmu wykorzystują długi zwężający się dziób, którym chwytają pokarm leżący na powierzchni ziemi, potrafią też wykopywać zdobycz z gruntu, lub polują w locie, są to jednak rzadkie przypadki.

Rozmnażanie

Dudki są ptakami monogamicznymi, łączą się w pary na cały sezon rozrodczy. Samce przywabiają samice za pomocą charakterystycznego wołania up-up- up, od którego pochodzi nazwa łacińska tego gatunku, czyli Upupa. Warto zaznaczyć, że samce podczas okresu godowego są niezwykle waleczne – dość powszechne są powietrzne walki, podczas których ptaki bezwzględnie używają swojego ostrego dzioba do zadawania ciosów konkurentowi. Jak wcześniej wspomniano para najchętniej buduje gniazdo w dziuplach starych drzew, zdarza się jednak, że są to skalne szczeliny lub szpary w budynkach gospodarczych.

Jaja (przeciętnie od czterech do dziewięciu) wysiadywane są przez piętnaście do osiemnastu dni, po wykluciu młodymi opiekuje się matka. Gdy pisklęta podrosną wraz z samcem poszukuje ona pożywienia dla potomstwa. Dostatecznie wyrośnięte młode ptaki opuszczają gniazdo (trwa to dwadzieścia do dwudziestu siedmiu dni) i zaczynają samodzielnie żerować, przy czym jeszcze przez blisko miesiąc pozostają pod opieką dorosłych ptaków. Co ciekawe samica dudka dzielnie broni swoich piskląt. W przypadku ataku drapieżnika na gniazdo wydziela, poprzez gruczoł kuprowy, substancję o zapachu gnijącego mięsa. Młode ptaki też są niezwykle waleczne – podobnie jak ich matka i wkrótce po wykluciu są w stanie odstraszać niepożądanych gości poprzez wydzielanie śmierdzącej substancji, ponadto wydają nieprzyjazny syk. Stąd też gniazda dudków słyną z odpychającego zapachu.

Dlaczego dudków jest coraz mniej?

Dudka pospolitego możemy spotkać coraz rzadziej. Wiąże się to bezpośrednio z zanikiem naturalnych siedlisk, w których ptaki mogłyby spokojnie żerować i się rozmnażać. Na terenie całego kraju jest coraz mniej miejsc ze starymi drzewami posiadającymi dziuple, w których gniazdują. Co więcej coraz bardziej intensywne formy rolnictwa sprawiają, że liczba owadów, będących pożywieniem dudka systematycznie spada. Problematyczna jest też coraz mniejsza ilość łąk i pastwisk, które zarastają w skutek zaniechania koszenia przez rolników.

Jak pomóc dudkowi?

Bezspornie dudek jest ptakiem niezwykłym i bardzo charakterystycznym. Dostrzega to wiele osób, stowarzyszeń i organizacji, które umieszczają go na swoim logo, lub nawołują do czynnej ochrony. Jak to robić? Podobnie jak w przypadku wielu innych gatunków ptaków, które tracą swoje terytoria. Konieczne jest podtrzymywanie wypasu zwierząt, usuwanie zakrzaczeń porastających łąki a także wieszanie skrzynek lęgowych i zaprzestanie wycinki starych drzew. W Polsce dudek zwyczajny objęty jest ścisłą ochroną gatunkową, podobnie jest w wielu innych krajach.