Dąb szypułkowy

Dęby szypułkowe stały się jednym z symboli Doliny Baryczy. Potężne, wiekowe drzewa z tego gatunku spotkamy na groblach stawów hodowlanych, wzdłuż ciągów komunikacyjnych, na starych cmentarzach, w lasach, parkach czy przy zabudowaniach. Z uwagi na potężne rozmiary i długowieczność (przedstawiciele tego gatunku żyją nawet ponad 1000lat) są symbolem potęgi, siły oraz dostojeństwa. Stąd też często możemy dostrzec dęby jako elementy dawnych kultów religijnych - między innymi słowiańskich (aczkolwiek nazwa druid, czyli kapłan celtycki pochodzi o greckiego słowa dryas, oznaczającego dąb) swoje miejsce mają też w symbolice.

Występowanie i środowisko

Dąb szypułkowy Quercus robur należy do rodziny bukowatych Fagaceae. W naturze występuje niemal w całej Europie (nie rośnie jedynie w basenie morza Śródziemnego oraz na północy), Azji Mniejszej. Na terenie Polski rośnie dość pospolicie, praktycznie w całym kraju. Dąb uznawany jest za gatunek odporny na mrozy, niemniej może ulegać uszkodzeniom spowodowanym przez późne wiosenne przymrozki. Preferuje żyzne gleby z dużą ilością związków próchniczych, raczej wilgotne. Młode drzewa znoszą ocienienie, stare egzemplarze rosną przede wszystkim na stanowiskach słonecznych.

Dęby sadzone są w parkach miejskich, na osiedlach mieszkaniowych czy przy drogach. Dość często wykorzystywane są odmiany o wąskim pokroju na przykład 'Fastigiata' czy malowniczo przewieszających się pędach – 'Pendula'. Ta ostatnia odmiana ma duże znaczenie jako soliter – najlepiej prezentuje się jako pojedynczy okaz na dużych, parkowych polanach.

Jak rozpoznać dęba szypułkowego?

Dęby szypułkowe mają bardzo charakterystyczny pokrój – cechują się grubym pniem, zazwyczaj nisko rozgałęziającym. Korona drzew – szczególnie tych rosnących na otwartej przestrzeni jest szeroka i rozłożysta. Kora pokrywająca pień jest gruba, z głębokimi bruzdami w kolorze ciemnobrązowym, wpadającym niemal w czarny.

Liście określane są jako odwrotnie jajowate, klapowane, ich długość jest zróżnicowana od 5 do 14 centymetrów i szerokości od 3 do 6 centymetrów. Górna strona blaszki liściowej jest ciemnozielona, od spodu liście są jasnozielone z niebieskawym odcieniem. Jesienią przebarwiają się na odcienie żółtego i brązowego.

Dęby szypułkowe kwitną w kwietniu (kwiecień nosił niegdyś nazwę dębień, właśnie z uwagi na kwitnące dęby) i maju. Kwiaty męskie mają postać żółtozielonych kotków (o długości od 2 do 4 centymetrów), kwiaty żeńskie na długich szypułkach zebrane są w kłosy. Owocem dębu są oczywiście żołędzie. Ich kształt jest bardzo zróżnicowany. Przeciętnie osiągają wielkość około 2 do 3 centymetrów.

Za ciekawostkę można uznać system korzeniowy tego gatunku. Stwierdzono bowiem, że przez pierwsze trzydzieści do pięćdziesięciu lat życia drzewa wytwarza ono system korzeniowy palowy. Po tym czasie rozpoczyna się silny rozrost korzeni bocznych, w efekcie zanika typowy system palowy.

Dęby Doliny Baryczy

Zarówno w dolnośląskiej jak i w wielkopolskiej części Doliny Baryczy znajduje się wiele dębów o pomnikowych rozmiarach. Doskonałym przykładem są chociażby Dęby Antonińskie – będące dużym skupiskiem wiekowych drzew, o pięknym pokroju. Kolejnym przykładem są Dęby Sułowskie, znajdziemy je przy kościele pod wezwaniem świętych Piotra i Pawła w Sułowie. Są to trzy potężne egzemplarze o sześciometrowych obwodach pni. Co ciekawe w dziupli jednego z nich umieszczona została kapliczka maryjna, pod którą odbywają się nabożeństwa majowe.

Najbardziej znanym dębem w tej okolicy jest Jan, którego obwód przekracza osiem i pół metra. Co daje mu piąte miejsce w kraju. Zajdziemy go na dawnej grobli stawu, w pobliżu zamku myśliwskiego w Możdżanowie. Jego imię wzięło się z lokalnej legendy, jakoby właśnie pod tym drzewem odpoczywał król Jan III Sobieski.

Dość ciekawym i wartym zobaczenia jest okaz rosnący na wschód od miejscowości Olsza, w pobliżu Mewiego stawu. Otóż dąb ten jest zrośnięty z sosną. Ludowe porzekadła mówią, że są to kochankowie zamienieni w drzewa przez czarownice.

Znaczenie gospodarcze dębów – dawniej i dziś

Jako przełom w gospodarce dębami można uznać X i XI wiek, gatunek ten był wtedy szeroko stosowany przy wznoszeniu najróżniejszych konstrukcji, ponadto wykorzystywano dęby jako wysokokaloryczny opał, przy garbowaniu (inaczej dębieniu) skór, w farbowaniu. Stanowiły surowiec leczniczy oraz paszę dla zwierząt gospodarskich Obecnie dęby są przede wszystkim cennymi drzewami ozdobnymi (niemniej dalej wykorzystuje się je w przemyśle meblarskim). Niestety w poprzednich dziesięcioleciach dęby były często zastępowane przez inne gatunki drzew cechujące się szybszym wzrostem. Szczególnie można to dostrzec w przydrożnych alejach, gdzie na miejsce dębów sadzono chociażby topole (które cechują się nieporównywalnie szybszym wzrostem, niemniej żyją dużo krócej). Obecnie, dzięki działalności wielu stowarzyszeń i osób prywatnych rośnie świadomość, organizowane są akcje, podczas których sadzi się dęby. Takie działania mają miejsce również w Dolinie Baryczy.