Buk pospolity

Wyjeżdżając na zagraniczne wycieczki zachwycamy się roślinnością jaką możemy spotkać w innych strefach klimatycznych. Patrzymy z niedowierzaniem na ogromne sekwoje, baobaby, powyginane sosny na górskich szlakach czy rosnące nad brzegiem morza palmy. Tymczasem często wędrując po naszych polskich lasach zupełnie nie dostrzegamy ich uroku i porastających je, niesamowitych drzew. Wystarczy się wybrać o poranku do spowitego mgłą bukowego lasu żeby nieomal przenieść się do innego świata. A bukowi pospolitemu warto przyjrzeć się szczególnie uważnie, gdyż jest to szczególnie majestatyczny gatunek.

Występowanie i siedlisko

Buki pospolite spotkamy w Europie i zachodniej części Azji. Przez Polskę przebiega północno- wschodnia granica występowania tego gatunku. Na terenie naszego kraju – jak sama nazwa wskazuje, jest dość powszechnie występującym drzewem lasotwórczym. Preferuje tereny o wysokiej wilgotności powietrza, żyznej i wilgotnej glebie. Rośliny mogą ulegać uszkodzeniu na skutek wiosennych przymrozków, stąd też nie spotkamy ich w rejonach, w których jest to często zjawisko atmosferyczne.

Jak rozpoznać buka pospolitego?

Buk (Fagus sylvatica) należy do rodziny bukowatych (Fagaceae). Przedstawiciele tego gatunku mogą dorastać nawet do pięćdziesięciu metrów, choć zazwyczaj ich wysokość waha się pomiędzy dwadzieścia pięć a trzydzieści metrów. Korona jest dość nisko osadzona na pniu, z wiekiem staje się coraz bardziej gęsta – szczególnie kiedy drzewo ma możliwość swobodnego wzrostu i nie jest ograniczane przez inne drzewa.

Buki charakteryzują się jasnoszarą korą, bardzo gładką i cienką przez co nabiera niemal srebrnego koloru. U starszych osobników jest nieco bardziej szorstka aczkolwiek nigdy nie pęka jak ta dębowa czy lipowa.

Liście są kształtu eliptycznego lub jajowatego – maksymalnie osiągają dziesięć centymetrów długości i około pięć szerokości. Brzegi są faliste i lekko ząbkowane lub gładkie (całobrzegie). Wierzch blaszki liściowej jest mocno błyszczący, ciemnozielone. Spodnia strona liścia jest jaśniejsza i nie błyszczy. Ogonek jest stosunkowo krótki i owłosiony. Jesienią lasy bukowa nabierają brązowej barwy. Kwiaty u tego gatunku nie są specjalnie dekoracyjne – męskie brunatne zebrane są w pęczki, natomiast żeńskie po dwa okryte są charakterystyczną okrywą (twardnieje ona wraz z dojrzewaniem kwiatów). Buk jest gatunkiem wiatropylnym, kwitnie wiosną – od kwietnia do maja. Owoce buka pospolitego zwane powszechnie bukwią to brązowe orzeszki, mają około dwa centymetry długości. Pojawiają się one obficie w odstępach pięcio-ośmioletnich.

Zastosowanie

Nie wszyscy mają świadomość, że buk jest rośliną leczniczą – napar z liści stosuje się odkażająco i przeciwzapalnie.

Drewno bukowe jest cennym surowcem w meblarstwie, wykorzystuje się je również do produkcji różnego rodzaju sklejki, płyt wiórowych, beczek, części maszyn, parkietów czy wielu innych elementów drewnianych jakie wykorzystujemy każdego dnia. W przemyśle chemicznym buk dostarcza surowca do produkcji węgla drzewnego, oleju smołowego, octu drzewnego czy papieru.

Buk pospolity jest ponadto cenną rośliną ozdobną. W dużych parkach sadzony jest jako soliter. Często jest wykorzystywany do tworzenia wysokich, formowanych żywopłotów i szpalerów. W szkółkach znajdziemy kilka ciekawych odmian. ‘Asplenifolia’ cechuje się mocno powcinanymi liśćmi i szeroką koroną. Jednymi z najbardziej cenionych odmian są ‘Atropunicea’ o ciemnoczerwonych liściach oraz ‘Dawyck Gold’ o żółtych liściach, które wraz ze zmianą pór roku przebarwiają się na zielono. Jednak najbardziej znaną i cenioną odmianą jest ‘Purpurea Pendula’ – drzewa te cechują się intensywnie bordowymi liśćmi i malowniczą, przewieszającą się koroną. Do ciekawostek można zaliczyć odmianę ‘Tortuosa’ charakteryzuje się mocno powyginanymi konarami, przypominającymi baśniowe drzewa.

Buk pospolity w kulturze i wierzeniach

Buki były czczone w wielu kulturach. Uznawano, że sprzyjają życiu rodzinnemu (w starożytnym Rzymie był symbolem płodności i miłości) i przynoszą szczęście. Otaczano je czcią szczególnie w okresie przesilenia zimowego.

W naszej rodzimej tradycji przypisywano im moc odstraszania czarownic, choć z drugiej strony niektórzy łączyli buki z mrocznymi siłami. Z ich drewna strugano fajki, a prażone bukwie były prawdziwym przysmakiem. Panowało też przekonanie, że jesienne liście rozsypane w znacznej odległości od pnia drzewa świadczą o zbliżającej się, srogiej zimie.

Buki w Dolinie Baryczy

Z uwagi na warunki klimatyczne lasy bukowe spotykane są również w Dolinie Baryczy. Najbardziej znanym przykładem jest rezerwat „Wzgórze Joanny’, porośnięty kwaśną buczyną niżową. Powstał on w 1962 roku i obejmuje obszar 24,57 hektara. Poza bukami jest to miejsce występowania marzanki wonnej a także dom wielu gatunków ptaków, między innymi: muchołówki małej, dzięcioła zielonosiwego czy siniaka. Warto się tam wybrać na weekendową wycieczkę – teren nie jest specjalnie trudny, także nawet najmłodsi doskonale sobie poradzą. W rezerwacie znajdziemy ścieżkę przyrodniczą, ponadto przebiega przez niego czerwony szlak.