Brzoza brodawkowata

Brzoza brodawkowata jest chyba najbardziej rozpoznawalnym drzewem w naszym kraju – nawet najmłodsi znają jej białą korę z ciemnymi pasami. A z uwagi na małe wymagania glebowo- klimatyczne można ją spotkać niemal wszędzie – na ugorach, w lasach, na brzegach łąk czy przy drogach. W zależności od rejonu nazywana jest też brzozą gruczołkowatą, brzozą białą lub brzeziną.

Występowanie i siedlisko

Brzozę brodawkowatą (Betula pendula z rodziny brzozowatych Betulaceae) spotkamy we wszystkich rejonach Europy o nico chłodniejszym klimacie, Azji a nawet w afrykańskim Maroko. Jako roślina uprawna – ozdobna hodowana jest w wielu rejonach świata, nawet najbardziej egzotycznych. W naszym kraju jest pospolita na wszystkich obszarach niżowych, a także w niższych partiach gór – doskonale znosi zarówno bardzo mroźne zimy jak i upalne lata. Preferuje stanowiska suche, o piaszczystej glebie, często znajdziemy ją jako drzewo pionierskie na nieużytkach, ale także w lasach mieszanych, borach sosnowych, wzdłuż szlaków kolejowych czy w porzuconych gospodarstwach. Niemniej jako gatunek światłolubny nie będzie rosła pod okapem dużych drzew.

Jak rozpoznać brzozę brodawkowatą

Brzozę z daleka rozpozna każdy, nawet osoba zupełnie nie znająca się na dendrologii. Drzewa osiągają wysokość nawet trzydziestu metrów. Korona jest ażurowa, z długimi, przewieszającymi się gałęziami. Niemniej najbardziej charakterystyczna u brzóz jest oczywiście ich kora. Najmłodsze okazy pokryte są pomarańczową korowiną. Z upływem czasu bieleją a starsze drzewa mają niemal czarne nasady pni. Kora łuszczy się w charakterystyczny sposób – okrężnymi psami. Młode pędy są ciemne, gładkie i pokryte gruczołkami (stąd też polska nazwa tego gatunku).

Liście brzozy też są wszystkim doskonale znane. Mają romboidalny lub trójkątny kształt, nasada liści jest ścięta lub klinowata, brzegi podwójnie ząbkowane. Przeciętnie mają od trzech do siedmiu centymetrów, szerokość od dwóch do pięciu centymetrów. Górna strona blaszki liściowej jest ciemnozielona, dolna znacznie jaśniejsza, czasami wręcz wpadająca w szary odcień. Na liściach doskonale widoczne jest unerwienie. Świeżo rozwijające się listki są lepie i posiadają rzadkie włoski – później zanikają.

Kwiaty u brzóz nazywane są powszechnie kotkami. Mają żółtawą barwę i zabrane są w długie kwiatostany. Owocem jest orzeszek ze skrzydełkami. W okresie kwitnienia, czyli w kwietniu brzozy sprawiają sporo kłopotów alergikom.

Zastosowanie

Brzoza jest powszechnie wykorzystywanym drzewem w ogrodnictwie. Poza typowym gatunkiem stworzonych została wiele ciekawych odmian: ‘Laciniata’ o mocno powcinanych liściach, ‘Purpurea’ o intensywnie purpurowej blaszce liściowej, ‘Tristis’ o jednolicie białej korze czy ‘Youngii’ o zwisającej, parasolowatej koronie, szczepionej na niskim pniu. Z uwagi na bogactwo odmian znajdziemy ją zarówno w przydomowych ogródkach jak i dużych parkach miejskich. Brzoza biała jest ponadto cennym surowcem leczniczym. Ma działanie odtruwające, moczopędne, wzmacniające i przeciwtrądzikowe. Stosowana jest przy chorobach nerek, pęcherza oraz łuszczycy.

Od dawna duże znaczenie i szerokie zastosowanie ma dziegieć brzozowy. Jest to produkt suchej destylacji drewna bądź kory. Ta smolista substancja ma obecnie przede wszystkim zastosowanie zewnętrzne. Doskonale sprawdza się przy chorobach skóry, zwalczaniu pasożytów, czy zakażeń wirusowych. Dodawany jest także do kosmetyków – mydeł, szamponów.

Gatunek ten należy do grupy roślin wydzielających fitoncydy, czyli lotne substancje o działaniu bakteriobójczym, grzybobójczym i pierwotniakobójczym. Stąd też przekonanie, że przytulanie się do brzozy pozytywnie wpływa na zdrowie i samopoczucie. Z całą pewnością warto wypróbować tą kurację.

Z brzozowego drewna wytwarza się sklejkę drzewną i meble. Ponadto w procesie przetwórstwa można z niego uzyskać kwas octowy, węgiel drzewny a także smołę. Co więcej brzoza jest bardzo ceniona w przemyśle celulozowym i papierniczym.

Cennym surowcem spożywczym, który coraz częściej gości na sklepowych półkach jest sok brzozowy. Brzoza w wierzeniach ludowych

Przekazy dotyczące brzozy znajdziemy w wielu podaniach ludowych. Zawsze kojarzona była z dobrymi duchami, uważana za matkę lasu i uzdrowicielkę. Witek brzozowych używano do przeganiania złych mocy. Ponadto wierzono, że brzozowych zagajnikach, podczas pełni księżyca tańczą wiły, czyli ucieleśnienia duchów wody i drzew. Niemniej rózga z pędów brzozy była często wykorzystywana do karania niegrzecznych dzieci.

Brzoza brodawkowata w Dolinie Baryczy

Na terenach graniczących z rzeką Barycz znajdziemy sporo miejsc porośniętych brzozami. Przedstawicieli tego gatunku znajdziemy zarówno w lasach czy drogach, ale także zaobserwujemy jako jedne z pierwszych roślin drzewiastych, które pojawiają się na obszarach łąk czy pastwisk. Brzozy znajdziemy w starych założeniach parkowych, na cmentarzach czy przy nowo budowanych domkach. Dla wielu osób jest to drzewo, które jednoznacznie kojarzy się z wakacjami na wsi.