Bluszcz pospolity

Dolina Baryczy jest piękna o każdej porze roku. Wiosną budzi się do życia i mieni kolorowymi kwiatami na tle soczysto zielonych liści. Latem dominującym kolorem jest głęboka zieleń liści. Jesienią możemy podziwiać przebarwiające się na żółto, pomarańczowo czy brązowo drzewa i krzewy. Zimą wydawać by się mogło, że wszystkie kolory szarzeją i blakną. Tymczasem nad Baryczą znajdziemy gatunki roślin, i to nie tylko drzew iglastych, które nie zrzucają liści. Jednym z nich jest bluszcz pospolity.

Występowanie i siedlisko

Bluszcz pospolity spotkamy na całym terytorium Europy (poza terenami położonymi najdalej na północ i wschód). Niemniej z uwagi na swoje małe wymagania i zdolność rozprzestrzeniania się rośnie również w Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, Brazylii, Nowej Zelandii, Australii, Południowej Afryce i Indiach.

W Polsce bluszcz spotkamy dosłownie wszędzie, aczkolwiek znacznie częściej na południu i zachodzie kraju. Porasta przede wszystkim lasy bukowe, łęgi i grądy, często spotykany jest na wapiennych skałach. Jest bardzo tolerancyjny jeśli chodzi o gleby i znosi nawet duże zacienienie. Z uwagi na małe wymagania rozprzestrzenia się niezwykle szybko, przez co w wielu krajach został uznany za gatunek inwazyjny. W Stanach Zjednoczonych, w niektórych miejscach rozrósł się do tego stopnia, że zupełnie uniemożliwił wzrost innych roślin (stąd też rejony te nazywane są bluszczowymi pustyniami).

Jak wygląda bluszcz pospolity?

Bluszcz pospolity Hedera helix należy do rodziny araliowatych (Araliaceae). Jest to zawsze zielone pnącze, może dorastać nawet do trzydziestu metrów, choć zazwyczaj jest to około dwadzieścia. Starsze rośliny cechują się zdrewniałymi łodygami, które osiągają nawet siedemdziesiąt centymetrów obwodu. U bluszczu wykształca się typowy korzeń pobierający wodę i sole mineralne z gleby, ale też liczne korzenie przybyszowe. Umożliwiają roślinie kotwiczenie się na pniach drzew, skałach czy ścianach budynków. Liście tego gatunku są stosunkowo zmiennego kształtu, ułożone skrętolegle na łodydze. Wierzchnia strona blaszki liściowej jest zielona i błyszcząca, dolna znacznie jaśniejsza, matowa. Przeciętnie osiągają od czterech do dziesięciu centymetrów długości i szerokości. Warto zaznaczyć, że u formy kwitnącej kształt liści jest zupełnie inny – bardziej jajowaty, całobrzegi i o ostro zakończony. Łatwo zauważyć, że poszczególne liście nie zachodzą na siebie, w związku z czym nie ocieniają wzajemnie.

Bluszcz nie kwitnie długo, ale bardzo intensywnie (stwierdzono, że na jednej roślinie może być ponad sto dwadzieścia tysięcy kwiatów). Są to wiechowate kwiatostany złożone z obupłciowych, pięciokrotnych kwiatów barwy żółto-zielonej. Warto zaznaczyć, że kwitną okazy wieloletnie, które mają dobry dostęp do światła. Przywabiają owady zapachem padliny i słodkim nektarem. Owocem są okrągłe pestkowce, o średnicy około centymetra. W początkowej fazie rozwoju mają barwę ciemnobrązową, później nabierają koloru czarnego z niebieskim odcieniem. Nasiona mają nerkowaty kształt i barwę zbliżoną do owoców.

Zastosowanie

Bluszcz pospolity jest cenionym pnączem ozdobnym i doskonałą rośliną zadarniającą. Na jego popularność wpływa fakt, że doskonale radzi sobie w znacznym zacienieniu. Wśród odmian uprawowych warto wyróżnić: ‘Arborescens’ – krzaczasto rosnącą, ‘Argenteovariegata’ o liściach biało narapianych, ‘Atropurpurea’ o liściach przebarwiających się na czerwono, ‘Golddust’ liście z żółtymi plamami.

Bluszcz pospolity jest doskonałym surowcem zielarskim. Z liści, drewna i kory przygotowuje się medykamenty o działaniu przeciwkaszlowym i przeciwzapalnym. Ponadto środki z bluszczu mają właściwości przeciwgrzybicze i przeciwpasożytnicze.

Również w kosmetyce roślina znalazła swoje stałe miejsce. Wchodzi w skład licznych kremów i olejków – działa zmiękczająco i łagodzi różnego typu podrażnienia.

Bluszcz w kulturze i sztuce

Już na starożytnych dziełach sztuki dostrzec można motyw bluszczu – jest dominującym elementem wielu ornamentów, pojawia się na freskach i obrazach. Bluszcz jest symbolem wieczności i trwałości a także wierności. W związku z tym bardzo często jest sadzony na cmentarzach oraz dekoruje się nim nagrobki.

Ochrona

Przez wiele lat bluszcz podlegał ochronie gatunkowej, w szczególności jego kwitnąca forma, obecnie nie jest gatunkiem chronionym. Niemniej wiele okazów zostało uznanych pomnikami przyrody – przede wszystkim na cmentarzach i formy porastające ściany budynków, często zabytkowych. Niemniej trzeba mieć świadomość, że w naszych lasach nie ma zbyt wielu gatunków pnączy. W związku z tym warto docenić bluszcz pospolity.

Jak wcześniej wspomniano gatunek ten, w niektórych rejonach jest silnie inwazyjny i nie tylko nie podlega ochronie, ale wręcz jest tępiony. Przykładowo w stanie Oregon nie wolno bluszczem handlować ani przywozić go z innych miejsc.

Bluszcz w Dolinie Baryczy

Bluszcz pospolity spotkamy w Dolinie Baryczy w Bardzo wielu miejscach. Jako dzikorosnące pnącze i roślina zadarniająca w lasach, chociażby w rezerwacie przyrody Olszyny Niezgodzkie. Jak również w starych parkach, przy budowlach i oczywiście na cmentarzach.