NAJWIĘKSZY MIĘCZAK

Ślimaki i małże tworzą większą grupę systematyczną zwaną mięczakami. Małże bardzo łatwo rozpoznać dzięki charakterystycznej dwuklapowej muszli. Do najbardziej znanych należą ostrygi, cenione z powodu wartości kulinarnych, oraz perłopławy, wytwarzające szlachetne perły.

Chociaż małże kojarzą się nam przede wszystkim z nadmorskimi plażami, to bytują również w wodach słodkich. Występują także w milickich stawach i w samej rzece Baryczy. Co prawda daleko im do urody morskich krewniaków, jednak osiągają dość znaczne rozmiary. W Dolinie Baryczy stwierdzono cztery gatunki małży – skójkę malarzy, skójkę zaostrzoną, szczeżuję pospolitą i szczeżuję wielką. Niegdyś w Baryczy żyła również skójka gruboskorupowa. Niestety, od wielu lat małż ten nie jest tutaj notowany. Zresztą jego populacja drastycznie skurczyła się na obszarze całej Polski.

Szczeżuja wielka, jak sugeruje sama nazwa, to największy przedstawiciel mięczaków w naszym kraju. Zdecydowanie preferuje wody stojące i wolno płynące. Zamieszkuje m.in. duże stawy i kanały między nimi. Występuje raczej rzadko i jest gatunkiem podlegającym ochronie prawnej. Dorosłe szczeżuje dorastają średnio do 13 cm długości. W trakcie własnych poszukiwań znalazłem na Stawie Mewim Dużym okaz, który mierzył 17 cm. Większego osobnika o długości 20 cm złowiono na stawach w okolicy Milicza w 1946 r. Jednak rekordowe egzemplarze z terenu Polski opisano w latach 30. ubiegłego wieku. Mierzyły one aż 26 cm!

Nie wiadomo dokładnie, ile lat może żyć szczeżuja wielka. Próbowano oceniać ich wiek na podstawie linii przyrostowych widocznych po zewnętrznej stronie muszli. Niestety, nie muszą się one odkładać regularnie raz na rok; mogą częściej lub rzadziej w zależności od warunków środowiskowych. Poza tym należy pamiętać, że małże rosną przez całe życie. Te trudności sprawiają, iż badacze nie są jednomyślni i podają dość rozbieżne wartości długości życia szczeżuj. Część zoologów uważa, że żyją one maksymalnie kilkanaście lat, zaś inni jako górną granicę podają nawet 60 lat!

Małże opisywanych tutaj gatunków przebywają na dnie zbiorników i cieków (stanowiąc składnik tzw. bentosu), gdzie przy pomocy dużej, mięsistej nogi ryją w osadach dennych. Odżywiają się planktonem odfiltrowywanym z wody zassanej przez syfon wpustowy. Po odcedzeniu zawiesiny pokarmowej woda jest wydalana syfonem wyrzutowym. Jeśli dany akwen zasiedla duża ilość tych organizmów, to mogą one przefiltrować całą jego objętość w stosunkowo krótkim czasie. Dzięki temu ich wpływ na obieg materii ekosystemu wodnego bywa bardzo znaczny. Ponieważ są wrażliwe na zanieczyszczenia, wykorzystuje się je jako wskaźniki pozwalające stwierdzić, czy woda w danym zbiorniku jest dostatecznie czysta.

Wszystkie małże potrafią wytwarzać perły, lecz tylko niewiele z nich jest prawdziwie cennych. Perła powstaje wówczas, kiedy między płaszcz zwierzęcia a jego muszlę dostanie się jakieś bardzo drobne ciało obce np. ziarenko piasku. Małż otacza go wówczas masą perłową. Taką samą masą jest wyściełane wnętrze muszli, które mieni się wszystkimi barwami tęczy, pomimo że na zewnątrz skorupa jest najczęściej szarordzawa. Amatorów pereł muszę jednak rozczarować. Nasze milickie małże zupełnie nie nadają się do pozyskiwania tego rodzaju klejnotów. Faktem jednak jest, że jeszcze z końcem średniowiecza Dolny Śląsk był ważnym ośrodkiem połowu „słodkowodnych pereł”, a to za sprawą perłoródki rzecznej zwanej też skójką perłorodną – małża bytującego w wartko płynących potokach i rzekach górskich oraz podgórskich. W XVII stuleciu istniała w Miłoszowie nad Kwisą szlifiernia, gdzie obrabiano perły zebrane na tym terenie. Jednak 200 lat później perłoródka rzeczna stała się bardzo rzadka, aż ostatecznie całkiem wymarła. Próbowano ten gatunek reintrodukować w Kwisie w latach 60. XX w., ale beż sukcesu, gdyż środowisko rzeki zostało zbyt mocno zmienione. Los tego małża wskazuje, jak krucha bywa równowaga przyrodnicza i jak trudno ponownie ją przywrócić.

Cezary J. Tajer